Gülşah Yıldırım
Hepimizin adını ağzımıza almaya korktuğumuz hastalıkların başında gelir kanser. Biz nekadar ağzımıza almasak da kanserin adını duymamızı hiçbir şey engelleyemiyor. Bir gün bir yakınımızın kapısını çalıyor kanser, bir günde tanınmış sevilen bir insanın ve beklide bir gün bizim kapımızı çalıyor ya da çalacak. Trabzon’da kanser bilincini oluşturan hastalarla maddi-manevi destek sağlamak gerekir. Bugün bir sivil toplum kuruluşu olan Umut ve Yaşam Derneği Başkanı ve aynı zamanda Yomra da Aile Hekimi olan Dr. Nimet Baki ile bu konuda görüştük.
Bizim anlayacağımız bir tanımla “kanser” nedir?
Kanser, basit bir tanımlamayla vücuttaki hücrelerin dişi çoğalmasıdır. Hücrelerimiz normalde çoğalmaya programlanmış ama bu programlanma vücutta bir kontrol altındadır. Değişik sebeplerle içeriden veya dışarıdan bu hücre çoğalmasındaki kontrol mekanizmaların bozulması neticesinde kanser ortaya çıkar. Yani kanser hücrelerin kontrolsüz bir biçimde çoğalması ve diğer organlara yayılmasıdır. Kanser tedavi olmadığı zaman ölümle sonuçlanmaktadır. Kanser genellikle hangi organda gelişmişse o organın adıyla anılmaktadır. Kanser bulaşıcı bir hastalık olmayıp, erken tanısı ve tedavisi mümkün olan bir hastalık grubudur.
Kanserin başlıca belirtileri ve bulguları nelerdir?
Bu bulgular kanserin görülüğü yere ve organa göre değişir. Bazen hiçbir belirti ve bulgu olmaksızın kanser teşhisi konulabilir. Ancak genel bazı bulgulardan bahsedebiliriz. Bu bulgular her zaman kanser demek değildir. Ancak nedenleri belirlenmesi için bir hekime başvurulmalıdır.
Bu bulguları şöyle sıralayabiliriz:
1-Dışkılama ve idrar alışkanlıklarında değişiklik.
2-Yutma güçlüğü ve ya hazımsızlık,
3-Halsizlik, iştahsızlık, kısa zamanda belirgin kilo kaybı,
4-Meme ve ya başka organlarda elle hissedilen şişlik,
5-İyileşmeyen yaralar,
6-Siğil ve benlerde belirgin değişiklik,
7-Beklenmeyen kanamalar ve akıntılar.
Hangi kanserler sık görünürler? En çok hangi kanserler öldürüyor?
Kanserden ölümlerde dünyada erkek ve kadın akciğer kanseri ilk sırayı almaktadır.
Erkeklerde Akciğer ve diğer solunum yolu kanserleri, mesane ve prostat kanserleri, sindirim sistemi kanserleri daha sık görülmektedir.
Kadınlarda ise meme kanseri, yumurtalık kanseri, sindirim sistemi gibi kanserler sık görülmektedir.
Kanser genetik bir hastalık mıdır?
Biran önce bahsettiğimiz kontrol mekanizmaları genetik veya çevresel etkilerle bozulur. Kanserin genetik yönü de vardır. Bazı ailelerde bazı tip kanserler daha sık görüldüğü saptanmıştır. Ve kanserli aile sendromu denilen bir hastalık gurubu tanımlanmıştır. Yapılan araştırmalarda ailelerin soy kütükleri ve hastalık çizelgeleri bir araya getirilip, yeni aile bireylerinin kanser risk oranları yavaş yavaş bulunmaya başlanmıştır. Bu ailedeki çalışmalar hızlı bir şekilde yol almaktadır.
İyi huylu ve kötü huylu tümör nedir?
İyi huylu tümörler kanser olarak adlandırılmamaktadır. Başka bölgelere yayılmazlar. Tamamen çıkartıldığı zaman genellikle tekrarlamazlar. Kötü huylu tümörler ya da başka bir ifade ile kanser kanserli organ ve dokulara yayılabildiği gibi kan ve lenf yoluyla uzak organlara da yayılabilmektedir. Uzak organlardaki yayılımına meteztay denilmektedir.
Kanser sıklığı ülkemizde ya da dünyada genelinde bir artış gösteriyor mu?
Sağlık Bakanlığı 1983 yılından beri kanser kayıtlarını tutmaktadır. Son yıllarda bu konuyla ilgili ciddi çalışmalar yapılmaktadır. Belli bölgelerde kanser kayıtlarını tutarak Türkiye’nin kanser haritası çıkarmaya çalışıyorlar. Benim kişisel kanaatim, Karadeniz bölgesinde kanser baltamsı gibi bir olgunun söz konusu olmadığıdır.
Toplumda kanser artıyor mu, artmıyor mu? Bu soruyu sormak gerek. Toplumumuzda kanser patlaması gibi bir şey yoktur. Ancak kanser sık görülen bir hastalıktır. Her yıl 175..000 civarında vatandaşımızın kansere yakalanması bekleniyor. Türkiye’nin nüfus artışına paralel olarak kanserli sayısı da artıyor.
Sigara ve tütün kullanımından kaçınmak kanserden korunmada yararlımıdır?
Sigara ve tütün ürünlerinin akciğer kanseri, ağız, yutak, soluk borusu, yemek borusu, pankreas, rahim ağzı, böbrek ve idrar torbası kanserlerine yol açtığı kesin olarak bilinmektedir. Sadece sigara içenler değil, pasif içicilerde bu hastalıklara karşı risk altındadır. Ayrıca sigara kullanalar kap ve dolaşım sistemi hastalıkları başta olmak üzere kanser dışı birçok hastalıklara yol açmaktadır. Sigara yüzünden her 6 saniyede bir kişi hayatını kaybediyor. Günde 1 paket sigara içenler vücudunda 20 yılda 7kg is ve katran birikiyor.
Beslenme ve Diyet ne derece önemli?
Yeşil sebze ve meyveler daha fazla tüketilmesi, özellikle hayvansal kaynaklı yüksek yağlı gıdaların sınırlandırılması, bitkisel yağların tercih edilmesi, fiziksel olarak aktif olup egzersiz yapılması ve ideal ağırlığın korunması, alkol tüketiminin sınırlandırılması kanserden korunmada yararlıdır.
Güneş ışınlarından korunma
Deri kanserleri güneş ışınlarına maruz kalma sonucunda ortaya çıkarlar. Güneş ışınlarından korunma ile bu kanserlerin gelişim engellenebilir.
Fiziksel Aktivite sizce önemli mi?
Şişmanlıktan korunma, kalp hastalıkları ve kanserden korunma önemlidir. Özellikle haftada 2 gün 45 dakikalık yürüyüşler yapmalıyız.
Kanserin tedavisi var mıdır?
Oerrahi, Kemoterapi, Radyoterapi, Hormon tedavisi ve immunote başlıca tedavi yöntemleridir. Tedavi başarısında kanser tedavi ile uğraşan uzman merkezle de zamanında ve düzenli oluşu çok önemlidir. Tüm kanser türleri birlikte değerlendirildiğinde erişkin kanserlerinde%63, çocukluk kanserlerinde ise %78 oranında iyileşmek mümkündür. Kanser tedavisi bir ekrpisral cerrah, onkoloji, radyoterapist, hemşire, psiko-sosyao destek birlikte olmalıdır. Gelişmiş ülkelerde başarı oranının yüksek olmasının sebeplerinden biride budur.
Sizce bir gün kanserden ölenlerin ölmeyeceği gün gelecek mi?
İnşallah diyelim. Kanserde korunma gittikçe artıyor.1960’larda %25 ti. Bugün %30 geldi.%100 ede gelebilir Yani bugün herkes kanserde yüzde yüz tedavi aşamasına nasıl gelebilir.3 kişidenbir kişi kanserden korunabilir.
İkinci olarak beklenen yaşam süresi artmıştır. Bu artışta birlikte kansere yakalanma riski de artış göstermektedir.
Türkiye’de bu gün kanserden ölüm oranı, kalp-damar sistemi hastalıklarından sonra ikinci sırada gelmektedir. Her dört kişiden biri kanserden ölmektedir. Bir diğer deyişle bu adada 4 kişiden en az birin kanserden öleceği kesin.
Hangimizin öleceğinin acaba?
Aramızda sigara içen varsa o ölecek.(gülüyor)
Kanserin artmasında yaşanan Çernobil faciasının etkisi olduğu yönünde ortak bir görüş birliği var. Bu konuda yapılmış bir araştırma var mı? Sizce Çernobil örtbas edilmeye çalışılan bir kanser patlamasına sebep oldumu?
Kanser konusunda zaman zaman kamuoyu yaratılıyor. Bence bunun sebebi bazı ünlü kişilerin kanser hastalığına yakalanmış olması oluyor. Bu kişiler kanseri başlarına gelince tanıyorlar ve kamuoyu kanser konusunda mesaj yağmuruna tutuluyor. Hâlbuki kanser yeni çıkmıyor ki ortaya? Toplumun artık bilinçlenmelidir. İnsanlarımızı bilinçlendirmeli kanser konusunda neler yapılıyor neler yapılmalı? Bunu herkes araştırmalı. Birimizin başına bir şey geldiğinde biz sadece tartışıyoruz ve tartışmakla kalıyoruz. Tartışma elbette olmalıdır. Ancak temelinde bu tartışmalar değerlendirilip projeler oluşturulmalıdır. Bu noktada eksiğimiz var. Bence Türkiye’nin sorunu Çernobil’den çok sigaradır. Yani Çernobil cebimizdedir. Türkiye’de sigarayı kaldırabilsek kanserlerde %30 azalabilir diye düşünüyorum.
Kanserden korunabilir miyim?
Korunmak elbette ki mümkündür. Şişmanlarda bağırsak ve meme kanserinin daha sık görüldüğü yönünde bazı bulgular var. Yani sadece beslenmeye dikkat edip, sigara kullanmayarak kanser riskini %35 ini elemiş oluruz. Korunmadık diyelim. Erken teşhis mümkündür. Kadınlarda erken teşhis edildiğinde meme kanserlerinin iyileşme oranı %90-100 Rahim ağzı kanserinde ise %100 kurtulma şansı mümkün. Rahim kanserinde arken teşhis edilebilen bir kanser çeşididir. Kadınlarımızın düzenli ayda ( 1 ) meme muayenesi yapmalı. 40 yaştan sonra mamografi çektirmeli Rahim ağzı (Ca) tarama testlerinin üç yıl üst üste 35 yaşından sonra yaptırmalı(-) gelirse daha arlıklarla yaptırmalı.
Erkeklerde prostat kanseri 50 yaşından sonra yılda bir kez doktor muayenesiyle, kan muayenesiyle PSA testi yaptırılmalıdır.Kolon kanserine karşı gaitada gizli kan 50 yaşından sonra mutlaka bakılmalıdır.
Destek olarak devletiyle, medyasıyla, gönüllü kuruluşlarıyla, tüm sivil toplum örgütlerinin hepsinin savaşıdır.
Umut ve Yaşam Derneğinden bahseder misiniz?
Sağlıklı yada kanser hastası olan herkese ,kansersiz bir dünyanın mümkün olduğunu anlatmak ve bu hastalıkla tanışmamaları için Türkiye nin her yerinde 7 den 70 farkındalık sağlamak adına yola çıktık.2006 yılından bu yana gönül üyesi dostların desteğiyle yüzbinlerce kişiye ulaştık.Onkoloji tedavisi gören Lösemili çocuk hastalarına ve yetişkin hastalara maddi destek, Radyoterapi, Kemoterapi alan hastalara hasta ziyaretleri gerçekleştiriyoruz. Onların yalnız olmadıklarını yanlarında olduğumuzu hissettirmeye çalışıyoruz. Bu hastalıklarını yenebileceklerini umutlarını kaybetmemelerini, sevgiyle hayata bağlanmalarını sağlamak için elimizden geleni yapacağımızı anlatıyoruz.
Ne gibi projeler düzenlediniz veya düzenlemektesiniz?
1 Mobil Araçta Meme Kanser Tarama Projesi. Türkiye de bu projeyi bizim derneğimiz gerçekleştirdi.13000 kadında meme kanser taraması içinde yüzlerce kadın erken meme kanserinden kurtulmuş oldu13 kadın meme kanserinden opere oldu.Proje Trabzonla kalmayıp Türkiye’nin bir çok illerinde uygulandı..Devlet politikalarına öncülük ettik..2013 yılında Kanserle Savaş Daire Başkanlığından Sağlık Bakanımız Dr Mehmet Müezzinoğlu ndan yılın Stk ödülünü aldık.
2 Rahim ağzı kanser taraması.2007 yılında ilk defa büyük çapta bir kanser taranması oldu. Trabzon da kırsal kesimde gerçekleştirdik.3000 kadında.73 kadında erken kanser hücreleri saptadık.2008 yılında Kanserle Savaş Daire Başkanlığından yılın Stk ödülünü Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan dan aldık.
3..Lise öğrencileri arasında üç defa kompozisyon yarışması düzenledik. Kanserle ilgili Kompozisyon yarışması ve sigaranın zaraları ile ilgili “Özlü Sözler” yarışması. Dereceye girenlere ödüllerini verdik.
4.Düzenli halk eğitimleri gerçekleştiriyoruz. Geçen yıl Kanser ve Beslenme Seminerimize 400 e yakın katılımcımız oldu.
5.Sigara ile ilgili mücadele eden çalışmalarımız var. Hastalarımıza , yakınınlarımıza sigarayı bıraktırmaya çalışıyoruz. Etkin mücadele için kanunda çıktı zaten.Tasarı yasalaştı. Açık mekânlardada sigara içmesi yasaklanacak.
6 .Dans Dersleri..Kanser hasta ve yakınlarına müzikle terapi yapıyoruz.
.7.Resim Kursları.Hayatlarında hiç resim yapmamış kanser hastalarını kurslarla sanata yöneltiyoruz.
8 .Kanser hastalarına yönelik psikolojik destek sağlamak amaçlı Trabzon da yeni bir merkez kurmayı planlıyoruz.
9.İstanbul ve Ankara da temsilciliklerimiz açıldı.Yurt dışında ve farklı ileerde temsilciliklerimzin kurulması planlanmaktadır.
10.Gelecek 3 yıla yönelik stratejik planımız hazırlandı.Kurumsallaşma yolunda ilerliyoruz.
